Muggen

29 maart 2021, 15:45 Gelukkig gezond

Muggen zijn eigenlijk de dodelijkste dieren ter wereld omdat ze ziektes overbrengen die jaarlijks honderdduizenden mensen doden. Alleen de wijfjesmuggen bijten ons om bloedeiwitten op te zuigen die hun eitjes absoluut nodig hebben, maar bloed kan voor hen ook dienen als een verfrissende drank bij hete, droge dagen, zoals recente studies uitwijzen. Tijdens hun lange evolutie leerden muggen zich te specialiseren voor specifieke gastheren (prooien), alhoewel zij, zoals vliegen, geen maaltijd zullen laten liggen als die voor het grijpen is bij een verkeerde gastheer.

Er zijn honderden soorten muggen. De tijgermug (Aedes albopictus) is een Aziatische mug die niet lang geleden overkwam naar Europa. Anopheles atroparvus is de mug die in de jaren 1950 in België malaria overbracht, maar hier nu geen gevaar meer vormt. De belangrijkste malariamug in Afrika is Anopheles gambiae die een voorkeur voor enkels en voeten (zweetvoeten) heeft. Brenger van de gele koorts is de Aedes aegypti. Het is de Culex quinquefasciatus, een huissteekmug die onder meer de olifantsziekte en het westnijlvirus overbrengt. De onooglijkste aller muggen is de Culicoides of knijt. De lezer heeft deze naam waarschijnlijk al vaak oneigenlijk gebruikt in uitdrukkingen als “ik snap er geen knijt van”, zonder zich ooit af te vragen wie of wat die knijt dan wel is: een mug dus. Ze is niet groter dan een potloodpunt, maar bijten kan ze wel! Als men in een dansende zwerm van knijten terechtkomt, is er maar één oplossing: vluchten. Ze bijten op verschillende plaatsen en het doet venijnig pijn. Ook zij spelen taxi voor allerlei ziektes, onder andere voor de tropische schapenziekte “blauwtong” die in 2000 opdook en ook onder onze schapen zwaar huishield. Het zou gaan om het virus “schmallenberg”. Normaal is er een tropische, Australische mug voor nodig, maar onze knijten bleken deze rol overgenomen te hebben.

De bij ons ingevoerde tijgermug bijt niet alleen mensen, maar ook de geschikte vogels of zoogdieren. Hij (of liever “zij”, want alleen wijfjesmuggen bijten) valt vaak aan in zwermen, zelfs overdag en kan met gemak doorheen sokken, jeans en T-shirts bijten. Muggenbeten zijn geen “steken”, maar echte “beten”. Een “steek” verwijst immers naar een toxische (giftige) stof die geïnjecteerd wordt in een gastheer via een gespecialiseerd orgaan. Muggen “steken” niet, maar “boren” eerder hun vrij lange monddelen (de proboscis) doorheen de huid van de gastheer. Deze proboscis omvat twee buisjes, één om bloed op te zuigen en een ander om speeksel te injecteren.

Sommige muggen komen af op CO2 (koolstofdioxide) die we uitademen. Zij landen vooral op ons aangezicht. Andere laten zich leiden door de geur van onze huid. Dit alles is zo gegroeid tijdens de eeuwenlange evolutie van de mug. Sommige muggen doen zich aan allerlei dieren tegoed. Zolang zo’n insect op een mens, varken, kip, of … landt, zit het goed, want alle levende dieren ademen CO2 uit en dus is CO2 voor hen een baken voor vers bloed. De Afrikaanse Anopheles gambiae, zo vermoedt men, oriënteert zich aan de hand van luchtstromingen langs het lichaam. Je bovenlichaam is warmer dan je onderlichaam. Daardoor ontstaat een convectiestroom. De lucht wordt van beneden naar boven aangezogen. Muggen zoals de A. gambiae, die graag in enkels of voeten bijt, weten dat ze tegen de stroming in moeten vliegen om daar te geraken. De kans dat ze wordt doodgemept als ze in het onderlichaam bijt, is ook kleiner dan wanneer ze bijt in het aangezicht.

Er zijn zelfs soorten (vrouwelijke) muggen die gedurende hun evolutie zodanig geselecteerd zijn dat ze pijn- en jeukloos kunnen bijten. Deze muggen injecteren naast anticoagulantia (bloedverdunners) ook milde pijnstillers via hun speeksel.

Rest de vraag waarom niet alle mensen even geliefd zijn bij muggen. Het zou kunnen dat het bloed van bepaalde mensen aantrekkelijker is en dat muggen die dat bloed drinken méér eitjes leggen, maar het is ook mogelijk dat mensen die minder vaak worden gebeten bepaalde stoffen afgeven die de geurreceptoren van de muggen blokkeren. Die mensen zouden dus minder “zichtbaar” zijn voor de muggen.

Kortom, het laatste woord over de muggen is zeker niet gezegd. Het ziet er zelfs naar uit dat deze gevaarlijke insecten in de toekomst voor nog méér (dodelijke?) virus- en andere parasitaire ziekten zullen zorgen.