Heldere planeten in december

4 december 2021, 10:00 Kijk omhoog

Mercurius is op het einde van de maand te zien aan de avondhemel laag boven de westelijke horizon. Venus is na zonsondergang te zien in het zuidwesten. Mars is niet zichtbaar. Jupiter en Saturnus staan nog altijd in elkaars buurt, al gaat Saturnus tegen het einde van de maand al vroeg onder.

Kans op vallende sterren: Geminiden

Tussen 4 en 17 december zijn de Geminiden weer actief. Dit is een meteorenzwerm die trage en heldere ‘vallende sterren’ voortbrengt. Als je de lichtsporen naar achter verlengt, lijken ze uit één bepaald punt aan de hemel te komen, het zogenaamde vluchtpunt of de radiant. De radiant van deze zwerm is gelegen nabij de ster Castor van het sterrenbeeld Tweelingen. Het maximum is verwacht in de vroege ochtend van dinsdag 14 december. In het eerste deel van de nacht stoort de driekwart verlichte maan. De meeste meteoren zullen zichtbaar zijn in de late nanacht van maandag 13 op dinsdag 14 december en de maan is dan ondergegaan: ideale omstandigheden, nu nog hopen op helder weer. Bij een wolkeloze hemel en op een donkere locatie mag je tot 70 meteoren per uur verwachten. De Geminiden zijn trager en helderder dan hun bekende tegenhangers in augustus: de Perseïden.

Maan en planeten als wegwijzer

Maandagavond 6 december omstreeks 17.15 uur zien we laag in het zuidwesten Venus linksboven de smalle maansikkel. Linksboven Venus vind je Saturnus en nog wat verder staat Jupiter. Dinsdagavond 7 december is de maan doorgeschoven tot voorbij Venus, en woensdagavond 8 december zie je de maan bij Saturnus en de avond nadien staat ze bij Jupiter.

Op zondag 12 december is het de vroegste zonsondergang van het jaar. Die valt dus niet samen met de kortste dag op 21 december.

Donderdag 16 december om 18.30 uur staat de maan 5 graden ten zuiden van de Plejaden (eronder dus). Linksonder de maan zien we Aldebaran, de helderste ster van de Stier (Taurus). De Plejaden vormen een open sterrenhoop met een honderdtal sterren. Met het blote oog kan je een zevental sterren onderscheiden, vandaar ook de naam Zevengesternte. Het betreft hier sterren die zowat 70 miljoen jaar geleden uit dezelfde stof- en gaswolk ontstaan zijn. In de lange periode van een sterrenleven - onze zon is bijvoorbeeld al 5 miljard jaar oud - is die leeftijd natuurlijk maar een peulschil. Daardoor is de groep nog gedeeltelijk ingebed in de stof- en gassluiers die nog niet door het intense sterrenlicht zijn weggeblazen. Met een verrekijker zie je veel meer sterren.

De astronomische winter begint precies op dinsdag 21 december om 15.59 uur. Op dat moment staat de zon het zuidelijkste ten opzichte van de hemelevenaar - de plaats waar de aardse equator, als we die als een elastiek zouden uitrekken, de hemelkoepel snijdt. Door de schuine stand van de aardas lijkt de zon in de loop van een jaar heen en weer te schommelen tussen de (noordelijke) Kreeftskeerkring en de (zuidelijke) Steenbokskeerkring. Het winterseizoen heeft met andere woorden helemaal niets te maken met de afstand van de aarde tot de zon. In onze noordelijke winter bereikt die afstand zelfs haar minimum. Bedenk bovendien dat het nu volop zomer is op het zuidelijke halfrond. Op het noordelijke halfrond zijn de dagen nu het kortste.

Woensdag 22 december is er een kans op vallende sterren. Het maximum van de kleine Ursidenzwerm valt overdag en die nacht is de maan nog vrij vol. Verwacht niet meer dan enkele meteoren per uur.

Sterrenbeeld in de kijker - De Voerman (Auriga) met Capella en de geitjes

Rond middernacht schuift de vijfhoek van sterrenbeeld Auriga door het zuiden. De helderste ster Capella bevindt zich daarbij recht boven ons hoofd. Die wordt ook wel eens de Geitster genoemd en dus zijn de drie kleine sterretjes (het driehoekje net rechts van de Geit) de geitjes. Ten tijde van het oude Egypte werd Capella vereenzelvigd met Ptah, een belangrijke godheid in het toenmalige dodenritueel. Een vijftal tempels, gewijd aan Ptah, waren georiënteerd naar de plaats waar de ster ondergaat.

Kijk omhoog komt tot stand in samenwerking met Volkssterrenwacht Urania in Hove. Het bezoekerscentrum van Urania is open op woensdag en zondag van 14 tot 16 uur met om 14.15 uur een kinderplanetariumvoorstelling en een kinder full-dome film (vanaf 6 jaar) met kijkmoment. Op vrijdagavond is het bezoekerscentrum open van 19.30 tot 22.30 uur met een kinderplanetariumvoorstelling en kinder full-dome film om 19.45 uur. Een Uraniaticket kost 10 euro p.p. en kan je online aankopen. Meer informatie vind je op de website: www.urania.be.