Van versgebakken vis en oude bierviltjes
De postiljon rijdt voorOude bierviltjes vertellen vergeten verhalen. In de schaduw van de beschermde fabrieksschoorsteen van Gevaert stond ooit de brouwerij Sint-Anna. De naam verwijst naar het vroegere Sint-Annendaelklooster aan de Antwerpsesteenweg in Mortsel. 90 jaar geleden stond Jef Hermans in zijn schuurtje voor de bierkuip. Broer Jan was graag gezien en sleet het bier in plaatselijke cafés. Op het bierviltje lees je ‘Zythum dort’ en ‘Tipsy export’. Zythum is ontleend aan het Oudgriekse ?????, een soort bier uit Egypte, gemaakt van gefermenteerde gerst. In tegenstelling tot het Tipsy-bier, een bier van hoge gisting, werd ooit in Mortsel een bier van lage gisting gebrouwen. Logisch toch? In 1925 zagen de gebroeders Hermans hoe het bier van lage gisting uit Mechelen Mortsel werd binnengereden. Tussen de stad van de maneblussers en de koekenstad ligt Mortsel. In 1925 werd het Tyger Bier geboren. Even later werd op de ‘koer’ van de brouwerij een gebouw opgetrokken voor de productie van Zythum, het dort-type. Op het viltje prijkt de statige brouwerij met rokende schoorsteen, een teken van welvaart!
Een Dortmunder bier is goudgeel gekleurd, moutig en gehopt. De basis voor dit bier werd in 1843 (180 jaar geleden!) door Heinrich Wenker en zijn vader in de ‘Krone am Markt’ in Dortmund gelegd. Dortmunder was lange tijd het bier van de arbeiders uit het Ruhrgebied.
Dat Agfa-Gevaert zijn stempel drukte op de lokale economie in onze stad, is duidelijk. Duizenden mensen vonden werk bij de gigant in fotoproducten. Voor de brouwerij Hermans, voor vishandelaar Sint-Elooi (de patroonheilige van de metaalbewerkers) was de fabriek een bondgenoot en een naaste buur. Kaderleden kwamen regelmatig over de vloer en de katholiek-geïnspireerde directie had het haar personeel formeel verboden de cafés van de Populieren, die andere brouwerij in de Antwerpsestraat 112, te bezoeken. Die waren immers liberaal!
Voor STELOY begon het allemaal vier generaties geleden in 1932. Net als Jan en Jozef Hermans had Mathieu Van Wichelen geen klein schuurtje, maar een winkeltje in de Antwerpsestraat. De eerste viswinkel vond je toen ter hoogte van bakkerij Michielsen. Er stond ooit een smidse. Mathieu huwde met Louisa Ooms en stond aan de wieg van de bekendste vishandel uit de Zuidrand: Sint-Elooi. Dagverse vis aan de man brengen, het was geen sinecure. Met de naam van de patroonheilige van de metaalbewerkers leerden zij Mortsel en omstreken de weg naar dagverse vis kennen. De warme, gebakken vis werd een begrip bij alle mensen ‘van de Gevaert’!
Tijdens de moeilijke oorlogsjaren was de vishandel een belangrijke schakel in de verdeling van voedsel, oudere klanten herinneren zich ongetwijfeld nog de reddende haring. Haring werd immers gevangen met ‘de vleet’. De vleet is een serie netten die als een gordijn in de zee uitwaaieren. De vissen zwommen erin en bleven dan in de netten vastzitten. De vissers trokken het net met de hand weer aan boord.
De gebakken vis voor Gevaert werd een lekker bekje, een lekker hapje: de kibbeling van Mortsel. Een lekker bekje schrijven we opzettelijk met twee woorden, want in ons land is een lekkerbekje een opgerolde, zure haring met saus.
De kibbeling van Mortsel heeft een jasje, een krokant beslag, bereid met water, meel en zout. Het laagje wordt zo lekker krokant doordat de witvis door het mengsel wordt gehaald en vervolgens gefrituurd wordt. Met de Mortselse kibbeling, op basis van kabeljauw en schelvis, wordt die gebakken vis in een modern jasje gestoken.
Zo gaat het burgerinitiatief ‘MWHT’ weer op zoek naar vergeten fabrieksschoorstenen, de belforten van de arbeid. Met de Tipsy-route duiken we in het industriële verleden van onze stad en ontdekken de producent van bakkerijovens, een vergeten koetswerkfabriek, een speelgoedfabriek, het vellenkot en zoveel meer …
Je vindt onze ‘Tipsy-route’ in het wintermagazine ‘PUUR’ Mortsel (https://lees.mensenzijnmedia.be/wp-content/uploads/2022/12/WEB-Puur-Mortsel-Winter-22-23.pdf).
Foto’s: © F. Van Roosendael
Bierviltje: archief Brouwerij Gebroeders Hermans
Tekst: Dirk Brentjens
