Weg van ‘t Stad
cultuurOp de vlucht voor de vliegende bommen in de nadagen van W.O.II
In zijn boek Weg van ’t Stad zoomt de West-Vlaamse auteur en heemkundige Patrick Buyse in op een onderbelichte episode in de nadagen van de Tweede Wereldoorlog: de massale migratie uit de Antwerpse regio richting (vooral) West-Vlaanderen om de gruwel van V1 en V2 te ontvluchten.
In aanwezigheid van historicus Bruno De Wever (die het voorwoord schreef) vond op 4 september een eerste boekpresentatie plaats op ’t Schoon Verdiep. Op 10 november (tijdens de Nacht van de Geschiedenis en niet toevallig aan de vooravond van Wapenstilstand) was de auteur in Mortsel te gast bij Davidsfonds Mortsel-Berchem.
Historicus Pieter Serrien was aangezocht als inleider en bij wijze van intro ontspon zich een boeiend tweegesprek tussen beide auteurs die eenzelfde thema (W.O.II) vanuit een eigen invalshoek benaderen.
Ze schetsten de angstsfeer die onze havenstad tijdens de maanden ná de Bevrijding (oktober 1944-maart 1945) in de ban hield. Vliegende bommen met akelige afkortingen als V1 en – de nog verraderlijkere (want niet te ontwijken) variant, V2 – zaaiden een gruwelijke terreur.
Spontane reactie van de burgers: ‘weg van hier’, in de eerste plaats de kinderen, maar even goed de volwassenen en dan in het bijzonder de bejaarden die – onder meer gelet op het grote aantal beschadigde of verwoeste rusthuizen - pas als allerlaatsten, nog tot laat in 1945, huiswaarts konden keren.
De initiatieven tot voormelde migratiebeweging ontstonden bij uitstek lokaal en kwamen al binnen enkele dagen op gang: priester-leraars in colleges in en rond Antwerpen (met talloze contacten in West-Vlaanderen), families die een beroep deden op verwanten in West- en Oost-Vlaanderen, handelaars en middenstanders via hun klantenrelaties. In Mortsel komt (aldus auteur Buyse) een standbeeld toe aan (waarnemend) burgemeester Frans Kloeck. Die had lak aan tijdrovende, hiërarchisch te volgen procedures en schreef rechtstreeks zijn collega’s en de provinciegouverneur aan op zoek naar opvangplaatsen. Kwamen daarvoor in aanmerking: militaire installaties, fabriekshallen, scholen of door collaborateurs verlaten privégebouwen.
De provincie West-Vlaanderen organiseerde een zorgvuldige opvolging: registratie van namen en adressen, wekelijkse tellingen, financiële compensaties. Door de oorlogsomstandigheden is heel wat informatie evenwel zoekgeraakt.
De solidariteit en gastvrijheid – sommige West-Vlaamse gemeenten telden haast geen woning waar geen sinjoren en meestal kinderen opgevangen waren – bleven na de terugkeer (soms decennialang) nazinderen met invitaties op dorpsfeesten.
***
Nu we hier in Europa, naar de woorden van professor Jonathan Holslag, “tussen vuurzeeën” (Midden-Oosten, Oekraïne) leven, past het om even stil te staan bij het onwaarschijnlijke (en historisch zeer uitzonderlijke) voorrecht om al bijna 80 jaar in vrede te leven.
Een privilege dat nooit definitief verworven is en dat we, aan de vooravond van Wapenstilstand, graag willen koesteren.
Dirk Vermeiren (voorzitter Davidsfonds Mortsel-Berchem)
Frank Kloeck (eindredactie)
Patrick Buyse, Weg van ‘t Stad! De Antwerpse exodus naar West-Vlaanderen (1944-1945)
Aalter: Ertsberg, 320 blz., 2023