De Voorstad Bloeit
De voorstad bloeitHet verleden kennen we slechts, nadat we bronnen raadplegen en onderzoeken. Het rijk van de Romeinen zou in de mist verdwalen zonder gebruiks- en kunstvoorwerpen, bodemonderzoek, onroerend goed, graven, wegen, afbeeldingen. De archeologische wetenschap spreekt over artefacten en monumenten. Verder is er de geschiedschrijving, de analyse van en de verwijzing naar verdragen, officiële documenten, wetten en codes. Zonder de geschriften van onder meer Julius Caesar en Titus Livius zouden we veel minder weten over Rome. Historische studies reconstrueren wat tweeduizend jaar geleden gebeurde. Dan nog bestaan er twijfels, witte pagina’s en verdraaiingen van de realiteit. Op basis van dit alles vormen we een beeld van het verleden en creëren we hardnekkige clichés.
De historici Roelens (UGent) en Van Kleij (Universiteit Amsterdam) ondermijnen in ‘Middeleeuwse medemensen’ een serie gangbare clichés over de periode 500 tot 1500 na Christus. Onthouden we van de middeleeuwen alleen de koene ridders en hulpeloze jonkvrouwen?
+ Domme en achterlijke middeleeuwen? Rijke kloosterbibliotheken en contacten met de Arabische wetenschap uit die tijd bewijzen het tegendeel. Universiteiten werden opgericht in Bologna, Salamanca, Napels, Parijs en Oxford. De Lage Landen volgden in 1425 met de universiteit van Leuven. In reisverhalen beschreven intellectuelen hun tochten door Mongolië, Indië en het Midden-Oosten. Wereldvreemdheid was een onterecht cliché.
+ Gewelddadig? Door Game of Thrones denken we dit. Archiefonderzoek wijst echter uit dat de doodstraf en martelingen in bv. een stad als Brugge nauwelijks voorkwamen. Zachtaardig ging het er wellicht niet altijd aan toe, maar lichamelijke straffen waren een uitzondering. Geldboetes, verbanning, of een boetebedevaart werden veel vaker uitgesproken.
De idee dat het volk monddood en onderworpen was aan adel en kerk klopt evenmin. De opkomende ambachten voerden een heftige strijd tegen de heersende adel en lieten zich allerminst als schapen naar de slachtbank leiden.
+ Vrouwonvriendelijk en preuts? De kuisheidsgordel en het mannelijke recht op de eerste nacht, zijn twee verzinsels over de seksualiteit in de middeleeuwen. De kerk mocht dan strenge normen opleggen, in de praktijk ging de middeleeuwse mens pragmatisch om met erotiek en seksualiteit. Overspel, prostitutie en seksueel gedrag dat buiten de strikte, religieuze normen viel, werden vaak getolereerd. Vrouwen hadden wel degelijk rechten. Ze konden hun eigen zaak starten zonder de voogdij van hun man en speelden een rol in de economie en de politiek. Ook met heksen op de brandstapels liep het niet zo’n vaart.
+ Smerig en onhygiënisch? Kieperden de middeleeuwers hun nachtemmers op straat? De afbeeldingen daarvan waren satirisch bedoeld en bekritiseerden burgers die zich niet aan de afvalregels hielden. De middeleeuwse mens deed wel degelijk zijn best om de boel proper te houden. Ze namen bij epidemieën zoals de pest maatregelen om de verspreiding van de ziekte te beperken, zoals quarantaine en beperking van fysiek contact, net als wij met ‘onze’ COVID-19.
Een heel ander middeleeuws landschap, niet? Zullen we ons aan een opsomming wagen van de clichés die onze verre nakomelingen zullen hanteren over onze tijd, het begin van de 21ste eeuw. Een greep slechts: onverdraagzaamheid, oorlogen, ongeremde migratiebewegingen, een kwetsbaar internet dat de economie en de communicatie draagt en onderuithaalt, energiecrisis, pandemieën, hongersnood, scherpe tegenstelling tussen arm en rijk, dalende onderwijskwaliteit, massale juridische achterstand, klimaatdreiging, groei van extreemrechts en -links, druggebruik en -terreur, crisis in de zorginstellingen en de Kerk, mensen die blijven roken en drinken, wantrouwen in de politiek. Benieuwd of ons nageslacht in 2500 deze clichés zal doorprikken.
Marc van Riel
“Hoewel ik weet dat onkruid niet zomaar vergaat, blijf ik hopen.”
Sanne Claessens