Eindelijk oud
InterviewsHelden zijn vrouwen en mannen met een passie. Een passie voor sport, ondernemen, reizen, literatuur, muziek, wetenschap, design, … ‘Mensen zijn Media’ wil Vlamingen inspireren, daarom komt in deze rubriek elke keer een held aan het woord.
Een pleidooi om de senior in ere te herstellen, komende uit de mond van een zestigplusser. Dat klinkt weinig kritisch. Toch is Mark Nelissen niet zomaar een ervaringsdeskundige door zijn leeftijd. Als emeritus hoogleraar gedragsbiologie haalt hij zijn argumentatie namelijk uit de evolutie van de mens. Niet alleen slaagt hij er zo in de senior de maatschappelijke erkenning te geven die hem toekomt, hij overtuigt er ons zelf van dat we er eigenlijk moeten naar uitkijken om oud te worden: joepie, eindelijk oud!
Vanwaar het pleidooi voor eerherstel, is het dan zo slecht gesteld met het respect voor ouderen?
Zonder te willen dramatiseren, blijkt het toch een wereldwijd probleem. Daarom tekenden in 2014 regeringen van over de hele wereld in de Economische en Sociale Raad van de Verenigde Naties een resolutie die leeftijdsdiscriminatie aanklaagt en heeft de VN 1 oktober uitgeroepen tot de Internationale Dag van de Ouderen. Daarmee wil men zich verzetten tegen leeftijdsdiscriminatie door de aandacht te vestigen op de negatieve beelden, stereotypen en misvattingen over oudere mensen en veroudering.
Er wordt dus actie ondernomen?
Jazeker, maar is het niet betreurenswaardig dat dergelijke initiatieven nodig zijn en dat oudere mensen in de maatschappij niet de plaats krijgen die zij verdienen? We zien nog zoveel discriminatie in het beleid en in de media, waar ouderen amper aan bod komen.
Vele ouderen vinden ouder worden toch ook niet zo’n pretje?
Met het toenemen van de leeftijd wordt het een gevecht om een mooi zelfbesef en een positieve eigenwaarde te behouden. Zij die al flink wat grijze haren tellen, neigen snel naar de gedachte dat ze waardeloos zijn geworden en onze samenleving – gedreven door de jongeren – versterkt die gedachte maar al te vaak. Dat is geheel ten onrechte. Ik wil senioren hun waardigheid teruggeven, hen laten inzien dat ze misschien wel een ander zelfbeeld mogen hebben, maar daarbij moeten beseffen dat hun waarde niet gedaald is tegenover hun jeugd. Ze is gestegen. Dat moet de eigenwaarde van de oudere doen toenemen. Die opdracht geef ik mezelf!
Vanwaar komt die negatieve houding tegenover hogere leeftijd eigenlijk?
In veel tribale samenlevingen is de oude man - en soms ook de oudere vrouw - een bron van wijsheid en ervaring, die geraadpleegd wordt. Zijn woorden worden als heilig gezien, maar elders, zeker in onze westerse samenleving, is de discriminatie van de oudere frappant. Bij ons worden cultuur en kennis niet meer mondeling overgedragen, de oudere wordt niet meer geraadpleegd en dus wordt hij niet meer herkend en erkend als een schatkamer van wijsheid. Het is de prijs van de technologische vooruitgang.
Zelfs wie oud is, moet zich toch nog jong proberen voor te doen?
Dat is toch ook zo, toen mijn eigen grootvader met pensioen ging, genoot hij vanaf zijn stoel van de waardering voor de jarenlange arbeid die hij voor de samenleving had geleverd. Vandaag echter betekent het pensioen geen rust meer. De gepensioneerde wil en moet actief zijn. Hij moet ervoor zorgen dat het beeld van de bejaarde in de ochtendspiegel zo snel mogelijk vergeten wordt: ik ben helemaal niet oud, dat is maar schijn.
Je stelt daartegenover dat oud worden net iets is om naar uit te kijken?
Natuurlijk! Johann Wolfgang von Goethe heeft eens iets gezegd wat ongeveer zo klinkt: ‘Het is geen kunst om oud te worden, wel om het te dragen’. Ik durf deze grote schrijver niet tegen te spreken, maar ik vind zijn visie hier toch vrij zwartgallig. ‘Ouderdom’ hoef je niet te dragen, ook al is het niet altijd voor iedereen even gemakkelijk – ziekte en tegenslagen kunnen het leven zwaar maken, maar ouderen zijn gelukkiger dan men denkt, ja zelfs gelukkiger dan jongeren! En vooral, ze zijn waardevoller.
Omdat ze waardevol zijn, koos de evolutie op een bepaald moment de kant van de ouderen?
Inderdaad, zo’n dertig- à veertigduizend jaar geleden heeft het evolutionaire proces ‘beslist’ dat de hogere leeftijd zo zijn voordelen heeft, anders waren de genen die onze leeftijd deden toenemen allang via natuurlijke selectie weggewerkt. Je mag het echter niet als iets intentioneel zien. Er werd niet op een bepaald moment een beslissing genomen. Plots waren er simpelweg meer voordelen dan nadelen aan ouder worden.
Aan welke voordelen denk je dan?
Doordat er grootmoeders waren, konden zij hun energie richten op de overleving van hun kleinkinderen in plaats van de eigen kinderen. Zij zorgen voor meer voedsel op tafel, voor meer bescherming, opvoeding en ga zo maar door. Oudere mensen in de gemeenschap kunnen ook zorgen voor onderricht. Ze hebben in de loop van hun leven veel ervaring opgedaan, een heel aantal dingen geleerd. Doordat ze niet mee gaan jagen, wachtlopen of oorlog voeren, hebben ze voldoende tijd om de functie van leraar op zich te nemen. Bij de jager-verzamelaars van vandaag zijn de senioren trouwens nog steeds de wijzen van het dorp. Zij zorgen voor organisatie, advies, rechtspraak en onderricht. Studies hebben uitgewezen dat de hulp van de grootmoeder bij hen wel degelijk meer overlevingskansen voor de kleinkinderen betekent.
Het is zelfs dankzij de ouderen dat we niet uitstierven?
Ouderen hoefden geen tijd en energie meer te spenderen aan voortplanting of slechts zeer beperkt. Zij waren verlost van al die drukdoenerij. In plaats daarvan verwierven ouderen een nieuwe functie: orde creëren en cultuur scheppen, dingen die de samenleving verbeteren, die het leven vergemakkelijken, dingen die de overleving van elkeen nog meer waarborgen. Die cultuur leverde meer kennis op om ziektes te overwinnen, om gevaren te trotseren. Betere samenleving, meer overleving, minder kans op uitsterven!
Dat is het grote verschil met de soorten die voor ons leefden?
Ja, onze soort bleef bestaan door een taakverdeling. Enerzijds de voortplanting door jonge mensen, anderzijds de culturele verbetering door oudere mensen. De evolutie ontwikkelde een soort met twee fases in de levensloop, elk met een eigen opdracht. Jong en oud, de jongere stelt zijn voortplantingsorganen en de oudere zijn brein ten dienste van de gemeenschap. Is dat geen leukere visie op ouder worden dan het als minderwaardig te bestempelen, omdat de senior zou hebben afgedaan, geen nut meer zou hebben, versleten is en alleen tot last zou zijn?
Oké, maar is het niet jammer dat seks in die tweede fase bijkomstig is geworden?
Niet de seks, wel de voorplanting heeft in de tweede fase aan belang ingeboet. Seks krijgt een andere functie. Seks kalmeert en ontspant en is een geweldig bindmiddel tussen individuen. Daarom verdwijnt de seksuele appetijt niet bij senioren. Lust vergrijst niet! Flink wat mensen getuigen zelfs van betere seks naarmate ze ouder worden. Naarmate de stormachtige jeugdjaren verder achter de rug liggen, wordt een vrijpartij liefdevoller. Intimiteit wordt een steeds grotere opwindende factor. Senioren hebben seks om hun relatie te onderhouden en genieten volop van de evolutionair nieuwe functie van de seksualiteit.
Toch zeg je zelf dat ook ‘ouderdom’ en angst vaak hand in hand gaan?
Ouderen worden in tegenstelling tot jongeren inderdaad sneller bang, simpelweg omdat ze weten wat er allemaal mis kan gaan. Soms kan de emotie erg zwaar wegen. Het gevoel dat op korte termijn wint, de beklemming, is niet aangenaam: ze wekt op korte termijn onrust op, maar als het gevoel lange tijd aanhoudt, kan het gemoed daaronder zwaar lijden en op heel lange termijn kan de permanente beklemming elk geluk verhinderen. Toch is die angst zeker voor ouderen onterecht.
Waarom?
De ervaring en de ontelbare leerprocessen mogen ons dan wel bang maken, ze moeten ons vooral geruststellen dat we de goede keuze zullen maken. Het zijn jongeren die door hun gebrek aan ervaring meer kans lopen om fouten te maken. Zij zullen ervan leren, net zoals wij hebben gedaan.
Je zei het eerder al: ouderen zijn gelukkiger dan jongeren en ook dat zou door hun ervaring komen?
Dat is vanuit de evolutie perfect te verklaren. De mens zou niet gekomen zijn waar hij nu staat zonder de honderdduizenden jaren van samenwerking. Daarbij profiteerde iedereen van het groepsleven, maar moest iedereen ook zijn steentje bijdragen tot het welslagen van de groepsactiviteiten. We zijn dus zo geprogrammeerd om ons sociaal te gedragen, om te geven aan de groep. Dus het is niet zo verwonderlijk dat we ons goed voelen, gelukkig zijn, wanneer we dat doen. De senior van vandaag heeft alle mogelijkheden om een gepaste, sociale doelstelling uit te stippelen en uit te werken, steunende op zijn ervaring. Veel beter dan de jongere weet de senior de keuzes te maken die leiden tot geluk!
‘Eindelijk oud’ van Mark Nelissen werd uitgegeven bij Lannoo en kost 19,99 euro. Wil je kans maken op een gratis exemplaar? Stuur dan snel een mail met je gegevens naar joyce@mensenzijnmedia.be. Winnaars worden persoonlijk verwittigd.
