Op 14 februari vieren velen Valentijnsdag met kaartjes, bloemen, chocolaatjes, etentjes of gewoon met een gezellig samenzijn. Al is het voor velen ook een dag als een ander en is het voor nog anderen “elke dag Valentijnsdag”, toch blijft 14 februari een item en een commercieel succes, … maar waarom eigenlijk?
Een heilig begin
Het ontstaan is niet helemaal eenduidig. Vast staat dat paus Gelasius I in 496 14 februari uitriep tot de naamdag van de heilige Valentijn. Valentijn (Valentinus) is de naam van drie of vier martelaren en heiligen uit de 3de en 4de eeuw. Over welke Valentijn Gelasius hij het precies had, is onduidelijk, ook omdat we niet over biografische gegevens beschikken. Mogelijk is de naam zelfs een pseudoniem voor meerdere historische figuren. Waarover wel consensus lijkt te bestaan, is dat Sint-Valentijn een christelijke priester of bisschop was. Hij weigerde zijn geloof op te geven en werd daarom gearresteerd en geëxecuteerd.
Valentijn en vogels
Het verhaal werd opgepikt en uitgebreid in Engeland in de late middeleeuwen, toen Valentijn voor het eerst geassocieerd werd met romantische liefde. Dat gebeurde waarschijnlijk niet toevallig in de tijd waarin de hoofse liefde een prominent thema was in kunst en literatuur. Dichter Geoffrey Chaucer beschrijft in zijn Parlement of Foules een visioen en vermeldt Valentijnsdag daar als een dag waarop elke vogel zijn maatje komt kiezen.
Een opmerkelijke kanttekening: mogelijk had Chaucer het niet over 14 februari, maar over de feestdag van de heilige Valentinus van Genua, die men waarschijnlijk begin mei vierde. In elk geval praatten andere schrijvers vlak na Chaucer ook over Valentijnsdag als de dag waarop vogelkoppeltjes ontstaan. De oudst bewaarde valentijnsgedichtjes dateren uit de 15de eeuw. Tegen de 18de eeuw was het in Engeland gebruikelijk geworden dat geliefden op Valentijnsdag bloemen, kaarten en zoetwaren uitwisselden. Begin 19de eeuw werden valentijnskaarten er al op industriële schaal aangemaakt.
Stroomversnelling
In de 18de eeuw werd het verhaal van Sint-Valentijn uitgebreid met nieuwe legendes die het verhaal van heilige meer lieten aansluiten bij het concept van romantische liefde. Een van de 18de-eeuwse uitbreidingen was de legende dat Sint-Valentijn soldaten en hun geliefden in de echt verbond. Volgens die legende was dat verboden door keizer Claudius II, die liever wilde dat zijn soldaten zich concentreerden op oorlog en strijd i.p.v. op de liefde.
Men geloofde ook dat Sint-Valentijn tijdens zijn gevangenschap Julia, de dochter van zijn cipier Asterius, genas van haar blindheid. Asterius, Julia en hun familie en bedienden zouden zich daarna hebben bekeerd tot het christendom. Volgens een nog latere aanvulling zou Sint-Valentijn de avond voor zijn terechtstelling Julia nog een kaart hebben gestuurd met daarop “Jouw Valentijn”. Zo werd hijzelf de eerste schrijver van een valentijnskaartje.
De cirkel is rond
Nog in de 18de eeuw ontstond de gedachte dat Valentijnsdag op 14 februari de verderzetting was van het Romeinse Lupercalia, een heidens feest ter ere van de natuurgod Lupercus (ook wel Faunus genoemd), ook gevierd rond 14 februari. Die periode zou bij de Romeinen overigens ook het feest van Juno Februa zijn geweest, beschermgodin van vrouwen en van het huwelijk.
Omdat Lupercalia een vruchtbaarheidsfeest was, lijkt de continuïteit met Valentijnsdag logisch. Er is echter geen bewijs dat het ging om een bewuste verchristelijking van een heidens feest. Zeker niet omdat we 14 februari pas associëren met de romantische liefde sinds de tijden van Chaucer, een millennium later dan de ingreep van Gelasius.
Valentijnsdag vandaag …
De traditie van Valentijnsdag verspreidde zich over de Engelssprekende wereld. Pas eind vorige eeuw maakten ook andere landen kennis met het fenomeen.
Vandaag vieren we Valentijnsdag met allerhande cadeaus en vooral met veel hartjes. Mogelijk komt ook die associatie van de legende rond Sint-Valentijn. Hij zou harten geknipt hebben uit perkament en die aan de pasgehuwde soldaten en vervolgde christenen gegeven hebben, om hen te herinneren aan hun geloften en aan de liefde van God.
… en Valentijnsdag anders
Wist je trouwens dat de Brazilianen 14 februari niet vieren als Valentijnsdag? De Brazilianen hebben het rond die tijd te druk met het wereldberoemde carnaval. Zij vieren wel Dia dos Namorados, op quasi dezelfde manier als veel landen Valentijnsdag vieren, met cadeaus, bloemen en festiviteiten. Dia dos Namorados valt in Brazilië op 12 juni, de vooravond van de ‘Dag van heilige Antonius’. Hij staat erom bekend dat hij jonge geliefden zegende met voorspoedige en vruchtbare huwelijken. Om het extra ingewikkeld te maken: andere Portugeessprekende landen, vooral in Afrika, noemen Valentijnsdag ook Dia dos Namorados en vieren het feest net wél op 14 februari.
