Helden zijn vrouwen en mannen met een passie. Een passie voor sport, ondernemen, reizen, literatuur, muziek, wetenschap, design, … ‘Mensen zijn Media’ wil Vlamingen inspireren, daarom komt in deze rubriek elke keer een held aan het woord.
Weinig diagnoses zijn ingrijpender dan een kankerdiagnose. 1 man op 3 en 1 vrouw op 4 zal een kanker hebben vóór zijn of haar 75ste verjaardag. De meest voorkomende kankers bij mannen zijn prostaatkanker, gevolgd door longkanker en dikkedarmkanker. Bij vrouwen gaat het meestal over borstkanker, dikkedarmkanker en longkanker. Door de toenemende en vergrijzende bevolking in combinatie met een verslechterde levenswijze wordt verwacht dat we tegen 2030 wereldwijd elk jaar ongeveer 26,4 miljoen nieuwe kankergevallen en 17 miljoen overlijdens door kanker zullen registreren. Een angstaanjagend vooruitzicht! Toch is er ook hoop om het gevecht met deze ziekte aan te gaan. Professor Filip Lardon, kankerspecialist aan de Universiteit Antwerpen, voorspelt namelijk dat tussen dit en tien jaar 80 procent van de mensen met kanker niet meer aan de ziekte zal overlijden.
Hoe krijg je kanker?
Kanker is een ziekte van de cel. Ons lichaam is opgebouwd uit 40.000 miljard cellen met een beperkte levensduur. Zo leeft een rode bloedcel gemiddeld slechts 100 dagen. Er worden in ons lichaam dus voortdurend nieuwe cellen bijgemaakt. Dit gebeurt door celdeling, waarbij een moedercel zich deelt in twee gelijke dochtercellen die zich op hun beurt verder delen. Normaliter gebeurt dat feilloos, maar een zeldzame keer gaat die celdeling mis. De dochtercel ontspoort, wordt boosaardig en agressief en deelt zich veel sneller dan de andere cellen. In dat geval spreken we over het ontstaan van een kankercel.
Waarom vormt die ontspoorde cel zo’n probleem?
Omdat die kankercel eigenwijs is en zich door ons lichaam niet meer laat controleren. In normale omstandigheden weten de cellen van pakweg onze nieren perfect wanneer ze voldoende in aantal zijn en moeten stoppen met delen. Een kankercel negeert die info en deelt lustig verder. Hierdoor vormt er zich een steeds groter wordende ophoping van cellen. Zo ontstaat een gezwel of een tumor. Als dat gezwel kwaadaardig is, spreken we over kanker.
Wat is het verschil tussen een goedaardig en kwaadaardig gezwel?
Indien het gezwel goedaardig is, gebeurt de celdeling ook te snel, maar die ophoping van cellen blijft dan netjes bij elkaar en is dus – indien nodig – makkelijk te verwijderen. Een kwaadaardig gezwel groeit woekerend verder in het omliggende weefsel of kan zich verder verspreiden via de bloedbaan, waarna het zich ook elders gaat vestigen. Zo ontstaan de zogenaamde ‘uitzaaiingen’.
Is het krijgen van kanker dan simpelweg een kwestie van brute pech?
Ja, meestal wel, want op miljoenen celdelingen per seconde kan er al eens iets verkeerd gaan. Toch mogen we onze eigen verantwoordelijkheid niet ontlopen. We weten dat er fouten kunnen gebeuren tijdens de celdeling, dus is het onze taak om die celdeling in zo gunstig mogelijke omstandigheden te laten verlopen. Ik geef altijd het voorbeeld van de longen: om de celdeling daar vlot te laten verlopen, houden we ze best zo zuiver mogelijk. Daarom is roken zo nefast, want de verbranding van tabak brengt chemische stoffen in de longen binnen die een foute celdeling bewerkstelligen en op die manier het risico op kanker aanzienlijk doen stijgen.
Speelt ook genetische aanleg een rol?
Genetische aanleg zien we in een heel kleine proportie van bepaalde kankers, bijvoorbeeld borstkanker. Ook bij darmkanker zien we een zekere erfelijkheid door fouten in de celdeling die reeds bij de ouders ontstonden. Dit zijn echter zeer zeldzame gevallen, meestal ontstaat kanker tijdens je eigen leven. Vroeger dacht men dat één fout tijdens de celdeling daarvoor volstond. Sinds de jaren zeventig weten we dat er tien tot twintig fouten in de celdeling nodig zijn vooraleer dit tot kanker leidt. Dus, hoe ouder je wordt, hoe meer fouten er zich kunnen opstapelen. Daarom heeft kanker het aspect van een ouderdomsziekte. Foute keuzes in het verleden laten zich pas jaren later voelen.
Waaraan merk je dat je kanker hebt?
Er zijn twee opties, ofwel merk je een gezwel op, maar dit merk je alleen op als dit aan de oppervlakte van je lichaam is, ofwel creëert dat gezwel symptomen omdat het door zijn grootte het lichaam belast. Meestal echter duurt het een hele tijd vooraleer een tumor symptomen geeft. Nochtans is het belangrijk om symptomen als moeilijkheden met slikken, pijn in de borst, bloed in de stoelgang, plots gewichtsverlies, een aanhoudende hoest, … zo snel mogelijk te herkennen en naar de dokter te gaan.
Hoever staat de wetenschap op dit moment?
We focussen op drie zaken: preventie, een vroegere opsporing en een betere behandeling. Jammer genoeg hebben we geen mogelijkheid om iedereen op regelmatige basis volledig te screenen. Nochtans werken we hard aan die snellere opsporing, want we moeten voorkomen dat er uitzaaiingen kunnen optreden. We ontdekten de laatste jaren dat een tumor erfelijk materiaal in de bloedbaan ‘lekt’. Het zou dus een enorme doorbraak betekenen als we kanker via het bloed zouden kunnen opsporen en zo sneller zouden kunnen starten met een gepaste behandeling. Dat kan nu nog niet, maar die testen zijn op komst.
Hoe wordt kanker vandaag behandeld?
Chirurgie – waarbij we het gezwel wegsnijden – is de oudste therapie en nog steeds de belangrijkste. Daarmee kunnen we in principe de tumor helemaal verwijderen. Het probleem is dat kankercellen, zoals ik al zei, vaak woekeren of in de bloedbaan circuleren en we ze dus vaak niet allemaal kunnen wegsnijden. We hebben bijkomende therapie nodig. Een van die therapieën, chemotherapie, vond zijn oorsprong in de Eerste Wereldoorlog. Toen werd mosterdgas als aanvalswapen ingezet. Bij de behandeling van soldaten die dergelijke gasaanvallen overleefden, merkte men dat het gas de deling van rode bloedcellen blokkeerde. Zo ontstond de idee om derivaten van dat mosterdgas in te zetten tegen de snelle celdeling van kankercellen. Tot vandaag gebruiken we die stoffen binnen de chemotherapie.
Nochtans ben je geen grote pleitbezorger van chemotherapie?
Laat het duidelijk zijn dat chemotherapie een heel goed geneesmiddel is dat al vele levens gered heeft, maar helaas remt chemotherapie niet alleen de celdeling van kankercellen. Ook andere, normale cellen ondervinden er grote hinder van. Tijdens een behandeling met chemo stoppen eveneens de cellen in ons spijsverteringsstelsel en de cellen in onze haarwortels met hun deling. Dat is de oorzaak van misselijkheid en haaruitval bij mensen die chemo krijgen. Chemotherapie blijft cruciaal in de kankerbehandeling, maar is niet zonder bijwerkingen.
Naast chirurgie en chemotherapie is er ook radiotherapie?
Die therapie hebben we te danken aan wetenschappelijk onderzoek van Marie Curie. Zij ontdekte dat ook radioactiviteit celdeling stopzet. Helaas heeft zij voor die ontdekking zelf de hoogste prijs betaald, want door haar blootstelling aan te hoge stralingswaarden overleed ze op 66-jarige leeftijd aan leukemie. Vandaag gebruiken we haar ontdekking om kankercellen te bestralen en te doden. Ook hier is er ongewilde schade, want gezonde, omliggende cellen worden mee bestraald. Niettemin slagen we er dankzij die drie klassieke therapieën, chirurgie, chemotherapie en radiotherapie, in om 65 procent van de kankerpatiënten te genezen.
Dat is een mooi resultaat!
De kans op genezing hangt af van het stadium en van het type kanker. Borst- en huidkanker kunnen we nu makkelijker genezen dan vroeger. Pancreaskanker is nog steeds zeer slecht behandelbaar en bijna niet te genezen. Het is mijn ambitie om ook die kankers te genezen en de resterende 35 procent van de kankerpatiënten te helpen en ik weet wel zeker dat we er met de huidige drie therapieën niet zullen komen. Het chirurgische werk staat dankzij onder andere de inzet van robots volledig op punt, in de chemotherapie zie ik niet veel evolutie meer mogelijk en ook de radiotherapie verloopt al zeer nauwkeurig. Er is dus een andere aanpak nodig.
Wat houdt die andere aanpak in?
Dat zal een combinatie worden van nieuwe, doelgerichte geneesmiddelen en immuuntherapie. Waar chemotherapie als een kanon op de kanker schiet, werken doelgerichte moleculaire geneesmiddelen als een sluipschutter die veel gerichter toeslaat. Het principe erachter is geniaal en simpel tegelijk: cellen hebben energie uit voedingsstoffen nodig om zich te delen. Kankercellen hebben heel veel energie nodig omdat ze agressiever zijn. Een aantal jaar geleden ontdekten we het grote belang van die voedingsstoffen en besloten we ons onderzoek daarop toe te spitsen. We ontwikkelden geneesmiddelen die lijken op normale voedingsstoffen. Doordat kankercellen ze nietsvermoedend en gretig opnemen, raakt hun celdeling geblokkeerd en sterven ze af.
Dat klinkt indrukwekkend, wat houdt immuuntherapie in?
Immuuntherapie is nog veelbelovender, hiermee gaan we ons eigen afweersysteem helpen om kankercellen aan te vallen. Geen sluipschutters van buitenaf meer, maar onze eigen soldaten! Die soldaten van ons afweersysteem gingen al het gevecht aan met kankercellen, maar waren niet krachtig genoeg. Bij immuuntherapie halen we zowel cellen uit ons afweersysteem als kankercellen uit het lichaam van de patiënt. We laten ze in een petrischaaltje in ons labo strijd voeren en plaatsen de cellen uit ons afweersysteem daarna weer in het lichaam van de patiënt. Die cellen zijn nu getraind, verliezen hun weg niet meer in het lichaam en herkennen hun vijand veel beter. Dat geeft hen een combattief voordeel dat er voorheen niet was en maakt deze therapie zeer doeltreffend.
Je gelooft in een wereld zonder kanker?
De titel van mijn boek is ‘Naar een wereld zonder kanker?’ Dat vraagteken op het einde is heel belangrijk. Kanker zal altijd in de wereld blijven en het aantal gevallen zal nog toenemen door de bevolkingstoename en de vergrijzing. Wij gaan er echter voor zorgen dat we kanker sneller kunnen opsporen én beter genezen.
‘Naar een wereld zonder kanker?’ van Filip Lardon werd uitgegeven door Standaard Uitgeverij en kost 19,99 euro.
Geef jij vandaag ook om morgen? Maak dan mee het verschil en bepaal mee de toekomst. Via het Universiteitsfonds Antwerpen kan je het bijzonder waardevolle en maatschappijgerichte onderzoek van de Universiteit Antwerpen steunen via een gift, opname in je testament, of via tal van andere manieren. Zo kan je ook het kankeronderzoeksteam van professor Lardon een duwtje in de rug geven.
Meer info op universiteitsfonds.be of via telefoonnummer 03 265 94 57
