Regelmatig laait de discussie weer op. Is het verantwoord een ongehoorzaam kind een tik te geven. Blijkbaar zijn er ook hier voorstanders en tegenstanders. Hoe zit dat nu eigenlijk.
In ernstige boeken over pedagogie wordt er niet aan getwijfeld: neen! Elke vorm van fysiek geweld is ongepast in een opvoedingssituatie. Je kan er natuurlijk over discussiëren hoe groot de schade is voor het opgroeiende kind, en dat is zeer moeilijk te bewijzen, maar in elk geval is het duidelijk dat kinderen in de eerste plaats behoefte hebben aan veiligheid en geborgenheid. Als ze tegenstrijdige signalen krijgen van hun meest vertrouwde personen, kan dat geen bijdrage zijn tot een evenwichtige socialisering. Ze begrijpen immers niets van de emotionele wereld van de opvoeder, en kunnen zeker de context niet in rekening brengen waarom het in dit geval wel heel moeilijk was om kalm te blijven, en dus een tik wel verantwoord was.
En daar wringt het schoentje. Laten we eerlijk zijn: de tik ontstaat op het moment dat de emotie bij de opvoeder de zaak overneemt. De zelfcontrole laat het afweten. Het ‘stimulus–respons’ mechanisme in ons brein zet een patroon in gang van actie–reactie. We willen de situatie onder controle krijgen en via een primaire reflex van het brein betekent dat ‘fysiek optreden’, om de oorzaak hardhandig uit te schakelen. Op dat ogenblik zijn alle handboeken over pedagogie waardeloos, want de inhoud is niet bereikbaar voor onze hersenen.
Zelfs gerenommeerde hondenfluisteraars zoals Cesar Milan zijn zeer duidelijk: NOOIT een hond straffen! Het verknoeit de relatie van respect. Het zet persoonlijke agressie in gang, en uiteindelijk gaat het alleen over wie wint. De andere onderwerpt zich uit angst voor geweld. Disciplineren is niet hetzelfde als straffen. Disciplineren is herinneren aan de regels; aandacht vragen voor de overtreding en duidelijk maken dat er een grens overschreden is. Die boodschap moet door de hersenen van de ‘overtreder’ opgenomen worden, en liefst ook gestockeerd worden. Dat wordt wel heel moeilijk als bij de overtreder ook het primaire emotiesysteem wordt geprikkeld! Er wordt niet meer nagedacht, evenmin als bij de bestraffer! In de natuur zijn er geen straffen, alleen consequenties! Een straf is een willekeurige consequentie die door een machthebber wordt uitgevoerd, zonder duidelijk verband met de inhoud van de overtreding. Het is gebaseerd op boosheid. Omdat het verband ontbreekt, is er ook geen leereffect! Er is alleen een verstoorde relatie door de emotionele ontsporing.
Waarom zijn er dan toch voorstanders? Dat lijkt het gevolg te zijn van het ‘psychologische immuunsysteem’ van de mens. Als er een verschil is tussen wat je weet en wat je doet, ontstaat er een lastig gevoel. Je weet namelijk dat je fout zit. Dat gebeurt elke keer als ons automatische ‘stimulus–respons’ systeem kort door de bocht gaat en een primaire reactie geeft. Dat ongemakkelijke gevoel zou kunnen bestreden worden door uw gedrag aan te passen, maar dat is soms zo moeilijk dat het hopeloos is. De zelfcontrole is gewoon te zwak! Daar heeft ons ‘psychologische immuunsysteem’ iets op gevonden: we geven onszelf toch gelijk. We passen dus onze overtuiging aan bij het gedrag dat we niet kunnen veranderen. We liegen dus tegen onszelf en zoals we weten, liegen is een overlevingsmaneuver uit zwakheid, omdat je de waarheid niet aankunt!
Een mooi voorbeeld van dit mechanisme wordt gegeven door Festinger, de psycholoog die dit menselijke verschijnsel voor het eerst beschreef (hij gaf het de naam ‘reductie van cognitieve dissonantie’). Als je aan een verstokte roker vraagt wat hij/zij vindt van het risico op kanker, dan krijg je soms rare antwoorden. Die gaan dan van steevast ontkennen (er is nooit een sluitend bewijs van dat risico geleverd) tot het citeren van een grootvader die tot z’n 93 nog sigaretten zonder filter heeft gerookt. Allemaal pogingen om het foute gedrag goed te praten, omdat het niet kan veranderd worden. Puur zwakheid van het zelfsturende vermogen!
Maar alles wat we niet kunnen, kunnen we leren. Alleen vraagt het soms nogal wat tijd, een beetje eerlijkheid, en volgehouden inspanning. Wie altijd de gemakkelijkste weg zoekt, zit op de glijbaan van het leven. Het enige wat je daarvan krijgt, is blaren op je achterste. Ontwikkeling verloopt bergop, maar de voldoening van boven te komen is onvergelijkbaar met de pijn van blaren!
Hugo Der Kinderen
